31 maart 2018

De hel is er al

In de kranten stond dat er een belangwekkende discussie bezig is. Heeft de paus nu wel of niet gezegd dat de hel niet bestaat? De communicatiedienst van het Vaticaan werd er helemaal tureluurs van. Het was alsof Bart De Wever had gezegd dat de slechte Vlaming niet bestaat. Sommige mensen denken graag in zogenaamde binaire opposities. Als de negatieve variant niet bestaat, bestaat de positieve misschien ook wel niet. Zeker niet als de positieve zijn of haar identiteit construeert als het omgekeerde van de negatieve. Of zoiets. Als de hel niet bestaat, komt de marktwaarde van de hemel in de problemen.

Het is een beetje raar allemaal, want eigenlijk zou de hemel inherent goed moeten zijn, zonder behoefte aan de hel. Als de hemel bestaat, zou je als mens aan het streven naar het goede genoeg moeten hebben. Je zou toch geen behoefte moeten hebben aan een of ander afschrikwekkend voorbeeld, ergens ver weg, om voor het goede te kiezen. Als je alleen maar voor Bart De Wever stemt omdat hij zegt dat zonder die stem het Romeinse Rijk voor de derde keer gaat vallen, dan is dat meer een negatieve of angstkeuze dan een positieve. En zelfs Bart De Wever zal toch uiteindelijk alleen maar willen dat mensen voor hem stemmen omwille van inherente redenen, niet omdat hij zelf bv. eerst de polarisering zou georganiseerd hebben. Ik wil hier vanzelfsprekend helemaal niets insinueren.

Bij uitbreiding zou je denken dat god, die toch een en ondeelbaar is en ook nog eens oneindig goed, geen behoefte zou hebben aan polarisering. Ik lees nu in de kranten dat de ruimtelijke voorstelling, van een soort heelal met twee polen, meer een metafoor is om het gemakkelijker te maken. Die geleerde mensen die al die boeken over god geschreven hebben zeggen nu tegen mij dat ik eigenlijk niet slim genoeg ben om het te begrijpen, en dat ik een beeld nodig heb. En dan hebben we het nog niet over wat de impact van de klimaatverandering zal zijn op de hemel en de hel. We hebben de voorbije weken gemerkt wat er kan gebeuren als de stabiliteit van de pool begint te wankelen. Maar ook dat is voer voor theologen waarschijnlijk.

Gelukkig ben ik dus niet slim genoeg. Binnen mijn beperkte vermogens dacht ik altijd dat de hemel en de hel allebei op aarde zijn. Ik ging ervan uit dat de hemel een moment is, en niet een plek. Met iemand die je graag ziet in een voorstelling zitten, de mooiste muziek ooit horen, fascinerende bewegingen zien, en zodanig in volle aandacht in dat nu zijn dat je in vrede bent met jezelf, dat zou de hemel kunnen zijn. Bestaat de hemel als een aparte plek? Ik ga ervan uit dat vragen waarvan ik weet dat ik ze toch niet kan beantwoorden misschien gewoon mogen rusten op de pechstrook. (Aangezien ik ook nog eens officieel niet slim genoeg ben, komt dat helemaal goed uit.) De hemel is dus een mogelijkheid die in mij rust, en op volledig aardse wijze tot stand komt. De hel is volgens mij het Wijnegem Shopping Center. De aandachtige lezer zal zich afvragen of de hel dan wel een plek is in mijn redenering. Ik zou zeggen dat je alleen al maar moet denken aan het Wijnegem Shopping Center (of Uplace, voor mijn provinciegenoten) om een spontane lichamelijke rilling van het onaangename soort op te wekken die duidelijk maakt dat de mogelijkheid tot hel veel eenvoudiger te begrijpen is dan die slimme theologen beweren.

Maar goed, ik deed wat ik in zo’n gevallen altijd doe: gewoon even bellen met god zelf. Ik heb het nummer van haar rechtstreekse lijn. Zij heeft nog zo’n oude Nokia, en is voorlopig niet van plan over te schakelen op een smartphone. Om een of andere reden lijkt god altijd blij als ik nog eens bel. Ik begrijp dat wel, het moet ook niet eenvoudig zijn om voltijds god te moeten zijn. Soms wil je ook wel eens gewoon even niet de hele tijd volmaakt zijn.

God legde me uit dat zij eigenlijk ook niet alles begrijpt van wat in die boeken van die theologen staat. En wat dan de kwestie van de hemel en de hel betreft. God vertelde me dat het hele verticale idee van de hemel heel ver naar boven, en de hel heel ver naar beneden, niet echt klopt. Ze liggen eigenlijk meer naast, en zelfs door elkaar, zonder harde grens. Hemel en hel zijn een kwestie van willen zien, zo zei god het. Daar moest ik eens over nadenken. We weten dat god soms in raadsels spreekt, om onze geest aan te scherpen.

Maar god kan ook niet alles, zo blijkt. Zelfs die mensen die in de hemel zijn, zijn niet altijd voor rede vatbaar. Ze worden soms ook een beetje laks, of eigenlijk hypocriet. Enkel en alleen op de inherente kwaliteit van de hemel vertrouwen is nog een beetje te hoog gegrepen (wat op zich dan weer verticaler klinkt dan god het wil). Het komt erop neer dat wie in de hemel is tot nader order best de mogelijkheid van de hel kan zien. Wanneer die mogelijkheid nabij is, beseffen we dat ze ook een deel van onszelf kan zijn. Dat was het pedagogisch concept oorspronkelijk.

Maar het ging dus fout. Een aantal hemelmensen wou niet gestoord worden door de mogelijkheid tot hel, door zichzelf als het ware. En die mensen hebben er ondertussen voor gezorgd dat de hele hel overkapt is. Ze hebben er een soort plafond op gebouwd, en daarop dan groen aangelegd. Wie niet goed wil kijken, ziet alleen dat groen. Het is een soort zelfbedrog. Door alleen naar dat groen te kijken, hoef je niet tot je hoofd toe te laten wat er onder dat dak zit, hoef je zelf geen existentiële vragen te stellen. God had het nochtans allemaal goed proberen uit te leggen, met een powerpointpresentatie. Maar het mocht niet baten. Het gouden kalf was al verdronken, bij wijze van beeldspraak. En wat god altijd gevreesd had, door die overkapping was het in de hemel niet beter geworden, integendeel. De hemel was uit balans. Met de hel dichtbij, zichtbaar, aanraakbaar, was er een soort yin en yang, zonder harde grens. Het ene hield de mogelijkheid van het andere in zich.

Het zijn dan wel de paasdagen, maar god is verdrietig. Soms kan zelfs god zich machteloos voelen. Gezien vanuit de menselijke ervaring hebben we wel eens de indruk dat god zwijgt, op oorverdovende wijze. Maar we moeten ook de mogelijkheid overwegen dat god soms verdrietig is.

Voor ik weer inhaakte, hadden we het nog even over Temptation Island. Misschien, zo dachten we, heeft de communicatiedienst van het Vaticaan te intens naar dat programma gekeken toen ze, als door een bliksem geraakt, met alle middelen ontkenden dat de paus het bestaan van de hel zou kunnen ontkend hebben. Sommige mensen hebben een voorliefde voor dubbele negaties.

Het is niet geheel uitgesloten dat de kwestie van het al dan niet bestaan van de hel voorlopig nog niet definitief beslecht wordt. Woorden die met woorden zeggen dat ze zelf onfeilbaar zijn en dogma’s die woorden nodig hebben om te zeggen dat ze een dogma zijn zullen daar niet veel aan veranderen. Woorden zijn in mensenhanden, als twijfelende hemels. En dat is een hele geruststelling.

1 opmerking:

Unknown zei

En zo zijn we weer helemaal mee in verband met een belangwekkende kwestie! Bedankt Jan.